Dostluk, yalnızca bireysel bir duygu ve sosyal bir ihtiyaç olmanın ötesinde, toplumsal hayatın ve manevi ikliminin temelini oluşturan, köklü bir örf, gelenek ve inanç meselesidir. Farsça kökenli "dost" kelimesi, İslami literatürdeki uhuvvet (kardeşlik), meveddet (sevgi) ve sadâkat gibi kavramlarla beslenerek kültürümüzde benzersiz bir derinliğe ulaşmıştır. Türk destanlarından tasavvufi metinlere, Divan şiirinden halk hikâyelerine kadar her alanda dostluk, bir erdem, bir ahlak ve hatta bir kader birliği olarak yüceltilmiştir.
Günümüzün hızla bireyselleşen dünyasında, bu kadim bağın niteliğini anlamak, toplumsal dayanışma ruhunu yeniden güçlendirmek için hayati önem taşımaktadır. Zira ecdadımızın, tarihi boyunca zor zamanlarda ayakta kalmayı, kurduğu bu sağlam dostluk ve kardeşlik bağlarına borçludur.
Dostluğu Besleyen Örf, Gelenek ve İnanç Motifleri
Toplumsal geleneğimizde dostluk, soyut bir hissiyattan öte, somut pratikler, kurumlar ve manevi yükümlülükler aracılığıyla yaşatılır.
Toplumsal dokumuzda, dostluk ve kardeşliğin en görünür yansıması misafirperverliktir. "Tanrı misafiri" inancı, eve gelenin kim olduğuna bakılmaksızın ona gösterilen ilgi ve ikramı kutsal bir görev haline getirir. Atalarımız, "Misafir ummandır, kapıda durmaz" diyerek, misafire yapılan hizmetin ev sahibinin bereketini artıracağına inanmıştır. Bir dostun beklenmedik ziyareti, evimizin en iyi odası, en güzel sofra ve ikramın (çay, kahve, ev yapımı yemekler) sunulması demektir. Bu cömertlik, dostluğun karşılıksız sevgi ve fedakârlık temelleri üzerine kurulduğunun en net kanıtıdır. Dost, sofranın en muteber konuğu, evin ise onurudur.
Ahilik Teşkilatı ve Kardeşlik Hukuku
Türk-İslam medeniyetinin Anadolu'daki kurucu ruhlarından biri olan Ahilik (kardeşlik), dostluğu kurumsal bir yapıya taşımıştır. Ahilik, yalnızca bir esnaf birliği değil, aynı zamanda üyelerini ahlaki ve manevi değerlerle donatan bir yaşam okuludur. Ahiler, birbirlerini "dost", "kardeş" olarak görmüş; yardımlaşma, dürüstlük, cömertlik ve helal kazanç prensipleriyle hareket etmiştir. Ahilik felsefesindeki "eline, beline, diline sahip olmak" ilkesi, dostlukta güvenin ve sadakatin sarsılmazlığını ifade eder. Bu teşkilat, küçük gruplar arasında başlayan dostluğun, toplumsal sermayeyi ve birliği nasıl güçlendirdiğinin tarihi kanıtıdır.
Bektaşi Geleneği
Özellikle Bektaşi geleneğinde dostluk, manevi bir yeminle sonsuzluğa taşınır. Musahiplik, iki ailenin, bir cem meclisinde "Dede" huzurunda, dünyevi ve ahirete dair sorumlulukları paylaşmak üzere birbirlerine ikrar (söz) vermesiyle kurulan kutsal bir kardeşlik bağıdır. Musahipler, zor zamanda birbirini desteklemeyi, sır tutmayı, namus ve değerlerini kendi namusları gibi korumayı taahhüt ederler. Bu, dostluğun, yalnızca bu dünyayla sınırlı kalmayıp, inanç ve ahiret boyutunda da devam eden, en derin ve fedakâr yaklaşımlarından biridir.
Birlikte Olmanın Sorumlulukları ve Ortak Acıları Paylaşma
Toplumumuzda dostluk, ortak amaç ve geleneklerle pekişir. Cenaze evine yemek götürme geleneği, ölü sahibinin acısını hafifletme ve yas sürecinde ona destek olma dostluğunun en somut göstergesidir. Afet, düğün, asker uğurlaması gibi yaşamın dönüm noktalarında bir araya gelmek, "iyi günde kötü günde yan yana olmak" örfünü yaşatır. Dostlar, lüzumsuz tenkitten kaçınır, yargılamadan dinleme sanatını bilirler; çünkü asıl olan, sohbetin ve hal hatır sormanın bereketi ve samimiyetidir.
Dostluk, Sağlıklı Toplumun Kalbidir
Dostluk, toplumlar için sadece duygusal bir teselli değil, aynı zamanda manevi bir vecibedir; refah ve istikrarın zorunlu temel taşıdır. Türk toplumunun örfleri, gelenekleri ve inançları, dostluğu bir dizi somut yükümlülük ve manevi erdemle zenginleştirmiştir: Misafire hürmet, Ahilikten gelen sadakat ve dürüstlük, Musahiplikten gelen sonsuz kardeşlik yemini.
Gerçek dostluğun sunduğu güven, karşılıklı saygı ve koşulsuz destek; bireyin yaşam kalitesini artırırken, toplumun da daha yaşanabilir, daha dayanışmacı ve adalete dayalı bir yapıya kavuşmasını sağlar. Türk toplumsal dokusunu ören bu kadim dostluk ve kardeşlik bağlarını sadakat, samimiyet ve bu köklü kültürel miras bilinciyle güçlendirmek, aslında hem birey hem de toplum olarak daha güçlü ve sağlıklı bir geleceğe yapılmış en değerli yatırımdır. Bu, aynı zamanda, bize özgü kültürel kimliğimizi koruma ve gelecek nesillere aktarma sorumluluğumuzdur.
Dursun MÜLAZIMOĞLU
