MARAŞ ABASI, ‘TOPKAPI SARAYI’ DESTEĞİYLE GÜN YÜZÜNE ÇIKIYOR!

Kahramanmaraş’ın kültürü ve geleneksel el sanatları konusunda araştırma, geliştirme ve arşivleme çalışmaları yapmak amacıyla kurulan Olgunlaşma Enstitüsü, kuruluşunun ardından geçen sürede yaptığı birbirinden güzel çalışmalarla dikkatleri üzerine çekiyor. Yaptığı birbirinden önemli çalışmalarla Kahramanmaraş’ın kültürü ve geleneksel el sanatlarını geleceğe taşıyan Olgunlaşma Enstitüsü, kentin önemli bir değeri olan Maraş abası noktasında da başarılı çalışmalar yapıyor. Dokuma sistemi ve motifleri açısından Maraş’a has önemli bir değer olan aba giysisi, enstitü görevlileri ve usta öğreticiler tarafından geleneksel yöntemlerle yeniden tasarlanarak geleceğe aktarılıyor. Kahramanmaraş Olgunlaşma Enstitüsü, bir ucu Topkapı Sarayı’na dayanan Kahramanmaraş Abası'nın değerinin korunması ve geleceğe taşınması noktasında birlikte çalışmalar yürütmek amacıyla Emekli Topkapı Sarayı Kumaş Bölümü Uzmanı Hülya Tezcan ve Bağımsız Araştırmacı Tasarımcı Dr. Halil Selçuk Gürışık’ı ağırladı. Kahramanmaraş Vali Yardımcısı Halil Avşar’ın da yer aldığı ziyarette, Kahramanmaraş Abası'nın geleceğine yönelik istişarelerde bulunuldu.

“ YENİ ÇALIŞMALARLA GELECEĞE AKTARACAĞIZ”

Ziyaretler sonrası Maraş Abası’nın önemi hakkında bilgiler veren Emekli Topkapı Sarayı Kumaş Bölümü Uzmanı Hülya Tezcan, “ Aba dokumaları oldukça önemli çünkü bir ucu Topkapı Sarayı’na kadar dayanıyor. Topkapı Sarayı’nı belirtmekteki maksadım şu; bütün Anadolu topraklarında ve sahip olduğumuz topraklar içinde bir dokumanın, bir giysinin en üst kalitesi saraydadır. Sarayda ben bunların örneklerini gördüm. Mutlu hocamız İstanbul’daki Çalıştay’a getirmişti, çok fazla dikkatimi çekti. Bu saraya kadar ulaşmış. En önemli kanıtı da bir tane Abdülhamit tuğralı cilt kapağı var elimizde. Bu bizim için elimizdeki en önemli kanıt. Bir şey daha var; Topkapı Sarayı’nın nakkaş hanesi var. Eserlerin üretildiği yer. O atölyelere ait olan bir plan var. 16. Yüzyıla ait bir plan. Osmanlı dokumaları içinde en önemlisi kemha ve kadife. Bunların ikisinin ayrı odaları, atölyeleri var. Ama bunlardan ayrı aba dokunan bir atölyeleri daha var. Koskoca padişah için aba, dönemin sözlüklerine bakıldığında kalın kaba, erkek dış elbisesi olarak görülüyor. Ama buradan gelenleri gördükten sonra durumun daha farklı olduğunu düşünmeye başladım; şöyle de bir hikaye var, IV. Murat zamanındaki yaşayış dönemleri, yani 17. Yüzyılın ilk yarısı oluyor. Kaynaktan bir paşadan bahsediyor. Adam çok yakışıklı ve aba kıyafeti giymiş. Dizden aşağı olan kısa bir kesim. Şehir sokaklarında dolaşırken halk çok beğeniyor. Onun üzerine IV. Murat kendisine bir aba takım yaptırıyor. O zamanlar Suriye, Şam, Halep bizim topraklarımızdı. Orası buraya çok yakın. Mutlaka oradan bizim sınırlarımıza geçmiştir. Sonra da saraya kadar ulaştı ve bu dokumanın böyle bir hikâyesi çıktı. Eğer biz bu hikâyeyi ortaya çıkartabilirsek arkadaşlarım dokuyacak. 1880’de padişahlar bütün iller için salname yaptırmışlar. O salnamede aba dokumanın adı geçiyor. Bu da çok önemli bir veri. Araştırmalarımızı biraz daha derinleştirerek, zaten bir kesim tarzı var yeni çalışmalarla geleceğe aktaracağız” dedi.

“ YENİDEN TASARLANIRSA ÇOK BÜYÜK SES GETİRİR”

Bağımsız Araştırmacı Tasarımcı Dr. Halil Selçuk Gürışık da abanın yeniden tasarlanıp yenilenmesi halinde önemli bir ses geticereceğini belirterek, “ Benim için bu çalışmada en önemli şey; tezgâhtan bir giysi çıkıyor. Bir bütün olarak, terzi eline düşmeden, dokuyan adam giysi yapıyor. Bugün trikonun, yüksek teknolojinin yaptığını ilk üretenlerden olan bir durum. Bu boyutta alınıp, yeni tasarımlarla yenilenir ve günümüze doğru getirilirse çok başka ses ve seda de getirir. Dolayısıyla tasarımcılara da yol, kapı açacak bayağı ciddi bir kaynakça. Dikkate alınması lazım” şeklinde konuştu.

“ MARAŞ’A MÜNHASIR BİR DEĞERDİR ABA”

Kahramanmaraş Olgunlaşma Enstitüsü Müdürü Mutlu Aslantürk ise abanın dokuma sistemi ve motifleri açısından Kahramanmaraş’a özgü bir değer olduğunu söyledi. Aslantürk, “Unutulmaya yüz tutmuş el sanatlarından biri olan aba, dokuma sistemi ve motifleri açısından Maraş’a münhasır bir değerdir. Bugün Kahramanmaraş Olgunlaşma Enstitüsü’nün çalışmaları ve tasarımlarıyla tekrar yorumlanan aba, geleneksel dokuma tekniğinin ve geleneksel motiflerinin bozulmadan modernize edilmesi titizliğiyle gün yüzüne çıkarılıyor. Kaynaklarda belirtildiğine göre Maraş’ta tekstilin temelinin aba dokuması olduğu düşünülmektedir. Bu kaynaklar bize şehirde pamuklu, yünlü ve ipekli olarak zengin bir tekstil sektörünün varlığını anlatmaktadır. Görülüyor ki Maraş’ta pamuk ekiminin, hayvancılığın, ipekböcekçiliğinin yapılması pamuklu, yünlü ve ipekli tekstilinin üretiminin varlığından bahsetmemize vesile olmaktadır” ifadelerini kullandı.

“ MARAŞ’TAN ÜLKENİN BİRÇOK YERİNE GÖNDERİLDİĞİ GÖRÜLÜYOR”

Tarihi kaynaklara göre Maraş’ta dokunan abaların ülkenin birçok yerine gönderildiğine dikkat çeken Aslantürk, sözlerine şu şekilde devam etti, “Selçuklular dönemine kadar uzanan dokumacılık, Osmanlılar döneminde de özenle devam ettirilmiştir. 1310/1893 tarihli Halep Salnâmesi’nde, Maraş’ta 287 adet aba tezgâhının bulunduğu belirtilmektedir. Tabii ki bunun yanında kayıt dışı olan tezgâh sayısı bilinmemektedir. Yukarıda belirtildiği gibi ham madde imkanlarının bol olması halkın atölye ve evlerde dokuma ürünlerini yapmalarına neden olmuştur. Kaynaklardan Maraş’ta dokunan abaların sadece şehrin ihtiyacını karşılamayıp ülkenin birçok yerine de gönderildiğini öğrenmekteyiz. Dolayısıyla bu yönüyle el sanatlarının yoğun olarak icra edildiği Maraş, ticaretin önemli bir merkezi konumundadır. Hatta Osmanlı döneminde ordunun ihtiyaçları da bu kanalla desteklenmiştir.”

“ MARAŞ ABASINI MOTİFLERİ DİĞERLERİNDEN AYIRIYOR”

Maraş abasının diğerlerinden ayıran en önemli özelliğin motiflerinde gizli olduğunu kaydeden Aslantürk, “Abaların süslemesinde Selçuklu ve Osmanlı üslubunda çeşitli bitkisel ve geometrik bezemelere yer verilmiştir. Siyah ve beyaz renkler ağırlıklı olarak kullanılmıştır. Maraş’ta aba dokuyan ustalar motiflerde sevgi, ayrılık, ölüm, doğum, çocuk, yaşanan afetler temalarını işlemişlerdir. Maraş abasını diğerlerinden ayıran en önemli özellik motiflerinde gizlidir. “Gül” motifi yalnızca Maraş abasında kullanılmaktadır. Bu motifler gül, yan gül, ters gül, üç gül olarak isimlendirilmektedir. Aba üzerindeki her motife “sandık” ismi verilir. Sandık sayısı arttıkça abanın değeri de artar. Abada sandık sayısı sosyal statüyü belirler. Sırt dokumasında en fazla 9 sandık bulunur ve bunu giyen kişi halkın en zengini, en itibarlısıdır. Ayrıca d üğünlerde damatların altın ya da gümüş işlemeli abaları değerli bir aksesuar olarak kullandığı da bilinmektedir” dedi.

“ ABALARIN ÖNÜNDE DÜĞME VE İLİK YOKTUR”

Abanın dikilişi hakkında bilgiler de veren Aslartürk, şu şekilde konuştu, “Özel kullanımlarının yanı sıra günlük kullanımda da a ba yünden dokunan, gömlek üzerine giyilen, nakış işlemeli, yakasız ve kısa kollu geleneksel erkek kıyafetidir. Genellikle ceket yerine giyilir. Dik yakalı olup cübbeye benzer bir üst giysisidir. Abaların önünde düğme ve ilik yoktur. Koltuk altı dikilmez ve cepsiz olarak yapılır. Alt, üst ve kol olmak üzere üç parçadan oluşmaktadır. Boyları belden aşağı tasarlanmıştır. Bugün bu geleneksel abalar şehrin düşman işgalinden kurtuluşunun kutlandığı Kurtuluş Bayramı’nda çeteler tarafından folklorik kıyafet olarak giyilmektedir.”

Ziyaret sonrası Olgunlaşma Enstitüsü’nde dikilen abalar büyük bir dikkatle incelendi.

(Haber: Ahmet Güneçıkan)

3 ilin emniyet müdürü değişti