Eğitimciliği, mütevazi kişiliği, yazar kimliğiyle dikkat çeken ve bugüne kadar yaptığı birbirinden farklı çalışmalarla takdir toplayan Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İsmail Güvenç, yine çok önemli bir çalışmaya imza atarak Kahramanmaraş’ın bağcılık alanındaki detaylarını açıkladı. İşte Prof. Dr. İsmail Güvenç ile Kahramanmaraş’ın bağcılık alanındaki yaptığımız röportajın detayları… “KAHRAMANMARAŞ’TA BAĞCILIK OLDUKÇA ESKİ” Sayın Hocam, öncelikle Kahramanmaraş’ta Bağcılığın tarihçesinden söz eder misiniz? Kahramanmaraş’ta bağcılık oldukça eskidir. Nitekim Kahramanmaraş Arkeoloji müzesinde sergilenen MÖ 900-800 ait taştan sanat eserlerinde elinde üzüm salkımı tutan erkek kabartmaları mevcuttur. Yine Yinanç ve Elibüyük tarafından hazırlanan ve 1988’de basılan 15-16. Yüzyıla ait Osmanlı Maraş Tahrir Defteri’nde (MS 1563) bu bölgede bağcılığın hemen her yerde görüldüğü, kuzeyde dağlık kısımlarda ve Elbistan tarafından azaldığı kayıtlarda mevcuttur. Yakın zamandaki kaynaklarda da Maraş’ta bağcılığın tarihçesinin eski olduğu bildirilmektedir Bağcılık üzerine önemli kitaplar yazan ilk baskısı 1950’li yıllarda yapılan kitaplarında Prof. Dr. Nail Oraman “Maraş Akdeniz mıntıkasının en önemli üç üzümcü ilidir” şeklinde belirtmiştir Yazar Mahrabaşı ve Kabarcık gibi üzümlerin yörede yaygın yetiştiğini de bildirmektedir. Günümüzde de bu çeşitler yöre halkı tarafından sevilerek yenilmektedir. “TÜRKİYE BAĞ VARLIĞI İLE DÜNYA ÜLKELERİ ARASINDA 5’İNCİ SIRADA” Sayın Hocam, ilimiz üretimine geçmeden ülkemizin üretimi ne durumda? Ülkemizde son yıllarda bağ alanı 4,09 milyon dekar (da), üzüm üretimi ise 4,2 milyon ton civarındadır. Daha açıkçası Türkiye’de üzüm üretimi 2004 yılında 3.5 milyon ton iken 2017 yılında 4,2 milyon tona yükselmiştir. Türkiye bağ varlığı ile dünya ülkeleri arasında 5’inci sıradadır. Türkiye üretimin önemli üzüm gruplarına dağılımı yüzde 34,31 sofralık-çekirdekli, yüzde 29,52 kurutmalık-çekirdeksiz, yüzde 11,62 şaraplık ve yüzde 8,64 kurutmalık-çekirdekli üzüm üretimi şeklindedir Sayın Hocam, Kahramanmaraş’ta Bağcılığın mevcut durum konusunda ne söylersiniz? Kahramanmaraş’ta bağcılığın mevcut durumu üretim miktarı, alanı ve verimlilik durumu dikkate alınarak incelenebilir. “KAHRAMANMARAŞ ÜZÜM ÜRETİM MİKTARI 2017’DE 85 BİN TON CİVARINDA” Üretim Miktarı ile başlayalım isterseniz! Kahramanmaraş üzüm üretim miktarı ise 2017’de 85 bin ton civarındadır. Kahramanmaraş’ta üzüm üretiminin yüzde 74,08’ini sofralık-çekirdekli ve yüzde 25,50’ini ise kurutmalık-çekirdekli üzümler oluşturmaktadır. Buna göre ilin çekirdekli kuru üzüm ve bazı sofralık üzüm çeşitlerinde önemli bir üretim merkezi olduğunu söylemek mümkündür. Kahramanmaraş üzüm üretimi ile ilgili hazırladığım şu Tabloyu da okuyucularımızla paylaşmak isterim. Kahramanmaraş’ın üzüm üretiminin yıllara göre değişimi incelendiğinde 2015 yılına kadar bir artma olduğu bu yıldan sonra bir azalma olduğu gözlemlenecektir. Bu kadar keskin bir düşüş istatistikleri hesaplama teknikleri ile izah edilmektedir. Tablo Kahramanmaraş’ta Üzüm Üretimi (Ton/Yıl). Yıllar Sof. Üzüm Çekirdekli Sofralık Üzüm Çekirdeksiz Şaraplık Kurutmalık Çekirdekli Toplam 2004 89.520 0 510 25.360 115.390 2005 104.220 0 510 28.485 133.215 2006 90.095 0 200 29.985 120.280 2007 69.053 0 1.600 6.210 76.863 2008 146.116 0 1.776 55.120 203.012 2009 164.908 0 3.100 80.550 248.558 2010 209.039 0 3.098 51.100 263.237 2011 194.714 0 0 55.525 250.239 2012 200.804 0 0 55.475 256.279 2013 152.999 0 0 62.250 215.249 2014 149.549 0 0 61.035 210.584 2015 199.462 0 0 72.315 271.777 2016 47.817 896 0 14.015 62.728 2017 62.649 357 0 21.564 84.570 Kaynak: TUİK veri tabanından yararlanarak hazırlanmıştır (Anon., 2018a). Türkiye ve Kahramanmaraş üzüm üretimi arasındaki Korelasyon katsayısı r=0,367 ve BK (r2)=0.135 (%13,50). Kahramanmaraş üzüm üretimi için DK=%42,87. “İLİMİZ MANİSA GİBİ BAĞCILIKTA MARKA OLMA ŞANSINA SAHİP” Peki, bu üretim miktarı ile Türkiye’deki payı ne kadardır? Türkiye üzüm üretiminde toplamdaki payı yüzde 2,01 kadardır. Türkiye’de sofralık-çekirdekli ve kurutmalık-çekirdekli üzüm üretiminde önemli üretici iller arasında bulunmaktadır. Bu üzüm gruplarında Kahramanmaraş’ın payı sırasıyla yüzde 4,00 ve yüzde 6,00 civarındadır. Kahramanmaraş bu üretim miktarı ile önemli üretici iller arasında 9. Sırada yer almaktadır. Okuyucularımızla şunu paylaşmak lazım ülkemiz üzüm üretiminin yüzde 36.53’ü Manisa’da üretilmektedir. İlimiz Manisa gibi bağcılıkta marka olma şansına sahiptir. “ÖNEMLİ YAPISAL SORUNLAR ÇÖZÜLÜRSE…” Sayın Hocam, Türkiye ve Kahramanmaraş’ta Bağcılık arasında etkileşim ne durumda? Türkiye ve Kahramanmaraş’ta toplam üzüm üretimleri arasındaki ilişki incelendiğinde düşük düzeyde bir ilişkinin varlığından söz etmek mümkündür. Yaptığımız istatistiksel hesaplamalarda korelasyon r=0,367 olarak belirlenmiştir. Kahramanmaraş ve Türkiye üretimi arasında yüzde 13.5 oranında bir etkileşim (belirlilik katsayısı (r2)=0.135) vardır. Aynı yöntemle hesaplama yaptığımızda belirlilik katsayısı Manisa için yüzde 66,85’dir. Bu verilere göre ilimiz bağcılığında önemli yapısal sorunlar çözülürse ülkemizde söz sahibi olması hiçte zor değildir. “KAHRAMANMARAŞ’IN BAĞ ALANLARI İÇİNDEKİ PAYI YÜZDE 3,75” Sayın Hocam, bağcılık yapılan alanlarda nasıl bir gelişme var? Kahramanmaraş’ta bağcılık yapılan alanlarının Türkiye’nin bağ alanları içindeki payı yüzde 3,75’dir. Ülkemizde ve ilimizde bağ alanları incelemekte olduğumuz 2004-2017 döneminde azalan bir seyir izlemektedir. Kahramanmaraş’ta 2004’de 269.520 dekar olan bağ yapılan alan yüzde 43 azalarak 2017’de 153.500 dekara düşmüştür. Kahramanmaraş bağ alanları Merkez (Bertiz bölgesi) ve Pazarcık ilçesinde yoğunlaşmış durumdadır. Pazarcık ilçesi çekirdekli kuru üzüm üretilen bağ alanları bakımından önem taşımaktadır. Türkiye ve Kahramanmaraş’ta toplam bağ alanları arasındaki ilişki incelendiğinde orta düzeyde bir ilişkinin (r=0,318) varlığından söz etmek mümkündür. Kahramanmaraş ve Türkiye alanı arasında üretimi arasında yüzde 10.1 oranında bir etkileşim (belirlilik katsayısı (r2)=0.101) vardır. “ÜZÜMDE VERİMLİLİK DEĞERLERİ DALGALI BİR SEYİR İZLEMEKTEDİR” İlimizde bağcılık verimlilik şekilde yapılabiliyor mu? Kahramanmaraş’ta önemli üretimi olan sofralık-çekirdekli ve kurutmalık-çekirdekli üzümlerde verim durumu son yaptığımız bir çalışmada inceledik. İlde bağlardan verimlilik durumu yıllara göre oldukça değişkendir. Yani İlde üzümde verimlilik değerleri dalgalı bir seyir izlemektedir. Bu durum ekolojik ve ekonomik şartların üzüm üretimi üzerine çok etkili olduğunu göstermektedir. Son yıllarda Türkiye’de dekardan sofralık çekirdekli çeşitlerde 750 kg, kurutmalık çekirdekli ise 650 kg kadar ürün alınmaktadır. İlimizde ise bu veriler sırası ile 550 ve 650 kg kadardır. Mevcut durumunu incelediğimiz Kahramanmaraş’ta bağcılığın geliştirme potansiyelinin ne durumda olduğunun bilinmesi de önemlidir. “BİLİMSEL OLARAK BAĞCILIK YAPILABİLME” Sayın Hocam Kahramanmaraş’ın bağcılık potansiyeli hakkında düşüncelerinizi paylaşır mısınız? Bir yerde bağcılık yapılması imkânı incelenirken vejetasyon süresi, etkili sıcaklık toplamı, güneşlenme süresi ve yağış özellikleri öncelikle dikkate alınmaktadır. Bu nedenle Kahramanmaraş’ta bilimsel olarak bağcılık yapılabilme imkânını (geliştirme potansiyelini) ortaya koyabilmek için bu özellikler incelenmesi gerekir. “KAHRAMANMARAŞ’TA VEJETASYON SÜRESİ BAĞCILIK İÇİN YETERLİDİR” O zaman vejetasyon süresi ile başlayalım! İlkbaharın son ve sonbaharın ilk donlar arasında kalan süreye vejetasyon süresi denilmektedir. İlimizde kuzey ilçelerinde bu süre daha kısa güney ilçelerinde ise daha uzundur. Kahramanmaraş merkezde ilkbaharın son donları 01-10 Mart ve Sonbaharın ilk donları ise 11-22 Aralık tarihleri arasında gerçekleştiği dikkate alındığında 280 gün civarında bir vejetasyon süresi olduğu belirlenecektir. Bir yerde bağcılık yapılması için asgari vejetasyon süresi olarak 160 gün sınır bir değer olarak dikkate alınmaktadır. Vejetasyon süresinin 160 günden daha kısa olduğu yerlerde üzümlerin olgunlaş(a)madığı, kalite üzerine doğrudan etkisi bulunan; tat, aroma ve renk maddelerinin istenilen düzeyde oluş(a)madığı görülmektedir. Bu verilere göre Kahramanmaraş’ta vejetasyon süresi bağcılık için yeterlidir. “KAHRAMANMARAŞ İKLİMİ BİRÇOK ÜZÜM ÇEŞİDİNİN YETİŞTİRİCİLİĞİNE UYGUN” İlimizin sıcaklık durumu bağcılık için ne durumda? Ekonomik anlamda bağcılık yapmak imkânı ile sıcaklık faktörü arasındaki ilişki farklı yönlerden incelenmelidir. İlk olarak bir yerde bağcılık yapılması düşünüldüğünde yıllık ortalama sıcaklık değerinin dikkate alınması gerekir. Bir bölgede ekonomik anlamda bağcılık yapılabilmesi için yıllık ortalama sıcaklık +9 ºC’den aşağı düşmemelidir. Kahramanmaraş’ın yıllık ortalama 16.9 ºC civarında bir sıcaklığa sahiptir. Şu Tabloyu okuyucularımızla paylaşırsak durum daha da iyi anlaşılacaktır. Bu ortalama sıcaklık değerine göre ilin iklimi birçok üzüm çeşidinin yetiştiriciliğine uygundur. Bu aylık sıcaklık ortalamaları verilerinden yararlanarak yaptığımız hesaplamada Kahramanmaraş için ETS değeri 2.895 derece-gün olarak tespit edilmiştir. Bir yerde bağcılık yapılabilmesi için gerekli olan asgari ETS değeri 900 derece-gündür. Bu ETS değerine göre ilin iklimi birçok üzüm çeşidinin yetiştiriciliğine uygundur. “İLİMİZDE GÜNEŞLENME İYİ BİR BAĞCILIK İÇİN YETERLİDİR” Ya güneşlenme süresi nasıl? Kahramanmaraş’ın vejetasyon süresince güneşlenme süresi (GS) değeri 2.144 saattir (Tablo 2). Bağcılık için güneşlenme süresinin (GS) vejetasyon süresinde 1.300 saat olması istenir. Güneşlenme süresini etkileyen faktörler arasında bulutluluk, yöney (bakı) ve gündüz süresidir. Bitkinin güneşlenme ihtiyacının karşılanmaması meyve tutumu ve tutmuş meyvelerde şeker oranının düşük kalmasına neden olur. Bu verilere göre İlimizde güneşlenme iyi bir bağcılık için yeterlidir. “KAHRAMANMARAŞ’TA YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ 724,7 MM’DİR” İklim özelliklerinden son olarak yağış konusuna değine bilir misiniz? Kahramanmaraş’ta yıllık ortalama yağış 724,7 mm’dir. Ancak vejetasyon döneminde 359,6 mm kadar yağış düşmektedir. Bazı kaynaklarda bir yerde bağcılık yapılırken 600 mm yağış varsa sulamaya gerek duyulmayacağını; 300-600 mm arasında yağış varsa sulamanın bitki gelişmesi ve verime olumlu etki yapacağını ve yağış miktarı 300 mm ve altında ise mutlaka sulama gerektiği bildirilmiştir. İlimizde yetiştirme periyodu ve yaz aylarının oldukça kurak geçtiği dikkate alındığında sulamaya belli ölçülerde yer verilmelidir. Ayrıca sonbaharda (ekim ve kasım) ilde yağışlı geçmesi geç hasat edilen kurutmalık çeşitlerde hasat sonrası işlemlerde sorun oluşturabilir. “PEYGAMBER ÜZÜMÜ” Sayın Hocam birazda bağcılığımızın yörede sevilen üzüm çeşitlerine değinmenizi isteyeceğim! Kahramanmaraş’ta sofralık ve kurutmalık üzüm çeşitleri üretimde önemli bir paya sahiptir. Yetiştiriciliği en yaygın kurutmalık üzüm çeşitleri arasında Peygamber Üzümü (Besni veya Pazarcık Üzümü de denilmektedir) yer almaktadır. Pazarcık Türkiye’nin en kaliteli kurutmalık “Peygamber Üzümünün” yetiştirildiği yerlerden birisidir. Yine Bertiz bölgesinde Kabarcık ve mahrabaşı önemli miktarda üretilmektedir. İlde şıralık ve sofralık olarak Kabarcık, sofralık olarak Mahrabaşı üzümü yaygın yetiştirilmektedir. Ayrıca Yıldız, Ağ üzüm, Yalova İncisi, Trakya İlkeren, Alfons, Horoz (Kilis-İslahiye) Karası vd birçok üzüm çeşidinin yetiştiriciliğine rastlamak da mümkündür. İlimizde erkenci çeşitlerde hasat temmuz başında başlamakta, geçci çeşitlerin hasadı ekim ortalarına kadar devam etmektedir. Ağustos ayının ortalarında kurutmalık çekirdekli üzümlerin hasadına başlanılmaktadır. “PAZARLAMA ÖNEMLİ BİR SORUN” Bağcılığın önemli sorunları nelerdir? Kahramanmaraş mevcut bağcılığı yanında sahip olduğu iklim şartları bağcılığın daha da geliştirilme potansiyeline sahiptir. Bu amaçla mevcut durumun iyi analiz edilmesi ve bağcılık sektörünün sorunları ve çözüm önerileri ile ilgili hususlara ilgililerin işbirliği içerisinde çözülmesi gerekir. Öncelikle şunu söylemek isterim: Kahramanmaraş bağcılığı belirli çeşitlerin üretimi (Mahrabaşı, Kabarcık ve Peygamber) ile yerel pazarlara yönelik bir özellik göstermektedir. Ayrıca bağların dağlık ve kıraç arazilerde kurulması, yetiştirme tekniğindeki eksiklikler önemli sorunlar arasındadır. Bu durum dikkate alınarak standart çeşitler ile yeni bağların kurularak modern bağcılığın yaygınlaştırılmadır. Üreticilerin önemli sorunlarında bazıları ise şu şekildedir: Kahramanmaraş’ta da üzüm üreticileri/Tarımsal Kalkınma Kooperatifi yetkilileri ile yüz yüze yaptığımız görüşmede ilk sorun olarak “pazarlama sorunu” belirtilmiştir. Türkiye’nin en kaliteli çekirdekli kurutmalık üzümleri üretilmesine rağmen pazarlamak önemli bir sorundur. Hiç şüphesiz, üzümün bir marka ismi ile paketlenmemesi önemli bir eksikliktir. Pazarlama konusunda üreticilerin eksikliği de vardır. İkinci bir sorun ise kültürel uygulamaların yeterince yapılmamasıdır. Bu durum ürünlerin pazarlama sorunu ile yakında ilişkilidir. Diğer yandan üreticiler girdi fiyatlarının fazla olması nedeniyle kültürel işlemleri yapamadıklarını beyan etmektedir. Üçüncüsü son yıllarda bağlardan görülen külleme, mildiyö, kanser önemli hastalık sorunları arasındadır. Dördüncü bir sorun terbiye sistemi ile ilgilidir. Yüksek terbiye sistemleri yaygın değildir, hali hazırda alçak terbiye sistemleri ilgililerin aktarımı ile yüzde 95 oranındadır. “ÜZÜM ÜRETİCİLERİNİN ÖRGÜTLENMESİ ÖNEM ARZ EDİYOR” Bu sorunların çözülmesi veya mevcut durumun iyileştirilmesi için hangi hususları önerirsiniz? İlk olarak, üzüm üreticilerinin örgütlenmesi önem arz etmektedir. Pazarcık İlçesinde kurutmalık üzüm üreticileri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi kurmuşlardır. Ürünün piyasaya arzında aracıların azaltılması üretici gelirlerini artıracaktır. İkincisi, kooperatif üretim aşamasında yetiştiricilere katkı vermesi yanında markalaşma yönünde çaba sarf etmelidir. Üçüncüsü, Tarım ve Orman Bakanlığı tarım havzasına göre desteklene ürün listesine Kahramanmaraş’ta üzüm yer almalıdır. Dördüncüsü, Kahramanmaraş’ta üzümden kara pekmez, gün pekmezi, kuru üzüm, beyaz ve kara sucuk, samsa, pestil, kırma, çullama, ravanda gibi üzümden elde edilen ürünler yapılmaktadır. Üzümden üretilen ürünlerin çeşitlendirilmesi ve ambalajlanması hem pazarlama da olumlu katkı hem de katma değer kazandıracaktır. Bunların her birinden yeni bir marka çıkarmak mümkündür. “KAHRAMANMARAŞ MARKA ÇIKARTMAYI BAŞARMIŞ BİR ŞEHİR” Son sözünüz! Hasat dönemi sonunda; bağ bozumu mevsimindeyiz… İlgili kuruluşların işbirliği halinde ilimiz bağcılığını geliştirmek için çalışması gerekir… Maraş marka çıkartmayı başarmış bir şehirdir. Üzümde de bunu başarabilir… Haber: Emre AKKIŞ